W wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z dnia 3 października 2019 r., sygn. C-260/18 w przedmiocie wniosku Sądu Okręgowego w Warszawie o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w postępowaniu z powództwa kredytobiorców przeciwko Raiffeisen Bank w sprawie kredytu frankowego, TSUE stwierdził:

• zgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, dana umowa może zostać utrzymana w mocy, pod warunkiem że zgodnie z przepisami prawa krajowego takie utrzymanie w mocy umowy bez nieuczciwych postanowień jest prawnie możliwe, co musi zostać zweryfikowane przy zastosowaniu obiektywnego podejścia,
• art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, by sąd krajowy miał możliwość zastąpienia nieuczciwego postanowienia umownego przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym albo przepisem mającym zastosowanie, gdy strony danej umowy wyrażą na to zgodę, przy czym możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie szkodliwe skutki,
• powyższe konsekwencje należy ocenić w świetle okoliczności istniejących lub możliwych do przewidzenia w chwili zaistnienia sporu, gdyż ochrona konsumenta może zostać zapewniona jedynie wtedy, gdy uwzględnione zostaną jego rzeczywiste i tym samym bieżące interesy, a nie interesy, jakie miał w okolicznościach istniejących w chwili zawarcia danej umowy,
• do celów oceny skutków dla sytuacji konsumenta wynikających z unieważnienia umowy decydująca jest wola wyrażona przez konsumenta w tym względzie,
• jeżeli sąd orzekający uzna, zgodnie ze swoim prawem krajowym, że utrzymanie w mocy umowy kredytu po usunięciu zawartych w niej nieuczciwych warunków jest niemożliwe, to umowa ta co do zasady nie może nadal obowiązywać w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, a zatem musi zostać unieważniona.

W sprawie tej kredytobiorcy jako konsumenci, zawarli umowę kredytu hipotecznego z Raiffeisen Bank, w której wartość kredytu była wyrażona w złotych polskich (PLN), ale indeksowana do waluty obcej (CHF), a okres kredytowania wynosił 480 miesięcy (40 lat).

Zasady indeksowania tego kredytu do waluty CHF zostały ustalone w Regulaminie kredytu hipotecznego stosowanym przez Raiffeisen Bank i włączone do umowy.

Regulamin ten stanowił:

• wypłata kredytu ma nastąpić w PLN według kursu wymiany walut nie niższego niż kurs kupna PLN-CHF zgodnie z tabelą kursów walut obowiązującą w tym banku w momencie odblokowania środków,
• saldo zadłużenia z tytułu kredytu jest wyrażone w CHF na podstawie ww. kursu,
• raty miesięczne kredytu podlegającego spłacie wyrażone są w CHF i w dniu ich wymagalności są pobierane z rachunku bankowego prowadzonego w PLN, według kursu sprzedaży PLN-CHF podanego we wspomnianej tabeli kursów walut.

Z kolei w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z dnia 8 września 2022 r., sygn. C-80/21 (C-81/21, C-82/21) w przedmiocie wniosku Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w postępowaniu z powództwa kredytobiorców przeciwko instytucji bankowej w sprawie kredytu frankowego denominowanego kursem CHF, TSUE stwierdził:

• zgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 sądy krajowe są zobowiązane do odstąpienia od stosowania nieuczciwych warunków umownych, aby nie wywierały one, w braku sprzeciwu konsumenta, wiążących wobec niego skutków,
• jeżeli konsumenci zostali poinformowani o konsekwencjach związanych z całkowitym unieważnieniem zawartych umów o kredyt i je zaakceptowali, to nie wydaje się, aby została spełniona przesłanka, zgodnie z którą unieważnienie całej umowy naraziłoby konsumentów na szczególnie szkodliwe konsekwencje, wymagane do tego, aby sąd krajowy był uprawniony do zastąpienia nieuczciwego warunku, którego nieważność stwierdzono, przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym,
• sąd krajowy nie może stwierdzić nieuczciwego charakteru nie całości warunku umowy zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, lecz jedynie elementów tego warunku, które nadają mu nieuczciwy charakter, w związku z czym warunek ten pozostaje po usunięciu takich elementów częściowo skuteczny, jeżeli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku, który ma wpływ na jego istotę, czego zweryfikowanie należy do sądu orzekającego,
• sąd krajowy nie może – po stwierdzeniu nieważności nieuczciwego warunku znajdującego się w umowie zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą (abuzywnej klauzuli przeliczeniowej), która to nieważność nie pociąga za sobą nieważności tej umowy w całości – zastąpić tego warunku przepisem dyspozytywnym prawa krajowego,
• sąd krajowy nie może – po stwierdzeniu nieważności nieuczciwego warunku znajdującego się w umowie zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, który pociąga za sobą nieważność tej umowy w całości – zastąpić warunku umowny, którego nieważność została stwierdzona, albo wykładnią oświadczenia woli stron (czy kwota kredytu została ustalona w CHF, czy też w PLN) w celu uniknięcia unieważnienia tej umowy, albo przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym, nawet jeśli konsument został poinformowany o skutkach nieważności tejże umowy i zaakceptował je; taka praktyka krajowa byłaby sprzeczna w szczególności z zakazem zmiany przez sąd umowy w inny sposób niż przez stwierdzenie nieważności nieuczciwych warunków.

W sprawie tej kredytobiorcy jako konsumenci, zawarli umowę kredytu hipotecznego indeksowanego do CHF, tj. w której wartość kredytu była wyrażona w złotych polskich (PLN), ale indeksowana do waluty obcej (CHF), a okres kredytowania wynosił 360 miesięcy. Raty kredytu miały być początkowo spłacane w PLN, następnie strony zawarły aneks do umowy, na podstawie którego wysokość oprocentowania kredytu stanowiła stawka LIBOR 3M powiększona o marżę banku.

Natomiast Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Cywilnej podjął w dniu 25 kwietnia 2024 r. w sprawie III CZP 25/22 (wcześniej: III CZP 11/21) uchwałę frankową mającą moc zasady prawnej, rozstrzygającą przedstawione przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego zagadnienia prawne dotyczące kredytów indeksowanych do obcej waluty lub w niej denominowanych (tzw. frankowych), w której stwierdził m.in.:

• w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów (pkt 1 uchwały),
• w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie (pkt 2 uchwały).

Uchwała zapadła większością głosów. Zdania odrębne odnośnie do pkt 2 uchwały zgłosili sędziowie Sądu Najwyższego: Joanna Misztal-Konecka, Beata Janiszewska, Marcin Krajewski, Dariusz Pawłyszcze, Krzysztof Wesołowski i Kamil Zaradkiewicz, a odnośnie do pkt 1 – Dariusz Pawłyszcze.

Treść uchwały Sądu Najwyższego jest wiążąca dla wszystkich składów Sądu Najwyższego orzekających w sprawach kredytów frankowych, nie stoi jednak na przeszkodzie rozwiązaniu sporu pomiędzy konsumentem a instytucją kredytową w formie ugody frankowej na warunkach zaakceptowanych przez obydwie strony.