W uchwale III CZP 25/22 z dnia 25 kwietnia 2024 r., Sąd Najwyższy odpowiedział na pytanie dotyczące konsekwencji uznania postanowień umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego do waluty obcej za niedozwolone i niewiążące. Zasadnicza kwestia dotyczyła tego, czy w miejsce takiego postanowienia można wprowadzić alternatywny sposób ustalania kursu walutowego, np. oparty na przepisach prawa lub zwyczajach. W odpowiedzi, Sąd stwierdził, że obecne przepisy prawa nie umożliwiają zastąpienia niedozwolonego postanowienia dotyczącego kursów walut alternatywnym mechanizmem wynikającym z obowiązującego prawa lub zwyczajów.
Argumentacja Sądu Najwyższego:
- Dyrektywa Unii Europejskiej i orzecznictwo TSUE – Sąd Najwyższy powołał się na orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który wielokrotnie wskazywał, że jeśli sąd stwierdzi abuzywność klauzuli umownej, nie może jej zastąpić inną klauzulą wynikającą z prawa krajowego, chyba że są to przepisy o charakterze dyspozytywnym. TSUE wyraźnie uznał, że niedopuszczalne jest uzupełnianie umowy w sposób, który mógłby utrudniać ochronę konsumentów, ponieważ zachęcałoby to przedsiębiorców do stosowania nieuczciwych klauzul z założeniem, że zostaną one zastąpione przepisami krajowymi.
- Brak odpowiednich przepisów dyspozytywnych w polskim prawie – Zdaniem Sądu Najwyższego, polskie przepisy prawa cywilnego nie przewidują odpowiedniego przepisu, który mógłby zastąpić abuzywną klauzulę ustalającą kurs walutowy. Na przykład, przepisy takie jak art. 56, 65 oraz 354 Kodeksu cywilnego są zbyt ogólne i nie mają zastosowania do określenia kursu walutowego. Z kolei art. 358 § 2 Kodeksu cywilnego odnosi się do sytuacji, gdy suma pieniężna jest wyrażona w walucie obcej, jednak nie dotyczy specyficznych przypadków umów kredytowych, w których kwota kredytu jest wypłacana w złotych, a tylko indeksowana do waluty obcej.
- Brak zwyczajów w ustalaniu kursu walutowego – Sąd Najwyższy wskazał również, że nie istnieją powszechne zwyczaje w polskiej praktyce prawnej, które pozwalałyby na automatyczne przyjęcie określonego kursu walutowego, np. kursu średniego Narodowego Banku Polskiego, jako rozwiązania problemu. Praktyka bankowa w Polsce nie wytworzyła zwyczaju stosowania jednego standardowego kursu, ponieważ większość banków stosowała swoje tabele kursowe, a kredytobiorcy byli zobowiązani do ich akceptacji.
- Ryzyko dla konsumentów i cel dyrektywy – Celem unijnej dyrektywy jest ochrona konsumentów oraz zapewnienie przejrzystości w umowach. Gdyby sądy mogły samodzielnie wprowadzać mechanizmy kursowe zamiast klauzul abuzywnych, kredytobiorcy nadal mogliby być narażeni na działania instytucji finansowych, które stosują nieuczciwe postanowienia. Przejęcie ryzyka wynikającego z niedozwolonych postanowień jest obowiązkiem przedsiębiorcy, a nie konsumenta, co stanowi kluczowy punkt w orzeczeniu Sądu Najwyższego.
Konsekwencje uchwały
Uchwała ma duże znaczenie dla kredytobiorców, ponieważ potwierdza stanowisko, że w przypadku stwierdzenia abuzywności klauzuli walutowej, nie jest możliwe jej zastąpienie innym, np. średnim kursem NBP. W rezultacie może to prowadzić do unieważnienia całych umów kredytowych, co może mieć istotne skutki dla obydwu stron – zarówno banków, jak i kredytobiorców. Dla kredytobiorców oznacza to potencjalną możliwość dochodzenia roszczeń.
Wnioski
Uchwała Sądu Najwyższego III CZP 25/22 potwierdza, że polskie sądy nie mogą zastąpić niedozwolonych postanowień umownych innymi metodami ustalania kursów walutowych wynikającymi z przepisów lub zwyczajów. Uchwała ta potwierdza zobowiązanie do ochrony konsumentów przed nieuczciwymi praktykami na rynku finansowym oraz konieczność odpowiedzialności instytucji finansowych za abuzywne postanowienia.