
Wprowadzenie
Ogłoszenie upadłości banku, który udzielił kredytu, budzi pytania o możliwość kontynuowania postępowań sądowych związanych z takimi umowami. Kluczowym zagadnieniem jest, czy proces o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu podlega regułom zgłaszania wierzytelności do masy upadłościowej. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2024 r. (sygn. III CZP 5/24) rozwiewa te wątpliwości, wskazując, że takie postępowanie nie jest sprawą „o wierzytelność podlegającą zgłoszeniu do masy upadłości”. Artykuł analizuje treść uchwały i jej znaczenie dla kredytobiorców oraz praktyki sądowej.
Stan faktyczny i pytanie prawne
W sprawie rozpatrywanej przez Sąd Najwyższy kredytobiorcy wytoczyli powództwo przeciwko bankowi, domagając się ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu waloryzowanego do waluty obcej. W toku postępowania ogłoszono upadłość banku. Pojawiła się zatem kwestia, czy postępowanie to powinno zostać zawieszone na podstawie przepisów prawa upadłościowego, zgodnie z art. 145 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe, czy też można je kontynuować z udziałem syndyka masy upadłości.
Sąd Apelacyjny w Warszawie przedstawił Sądowi Najwyższemu pytanie prawne dotyczące kwalifikacji tego rodzaju postępowania jako sprawy „o wierzytelność podlegającą zgłoszeniu do masy upadłości”.
Treść uchwały SN
Sąd Najwyższy uznał, że postępowanie o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego z umowy kredytu nie jest sprawą o wierzytelność, która powinna zostać zgłoszona do masy upadłości. W uzasadnieniu podkreślono, że istotą tego rodzaju powództwa nie jest dochodzenie zapłaty, lecz ustalenie braku obowiązku prawnego wynikającego z umowy. Dlatego też nie ma podstaw do zawieszania postępowania na mocy przepisów prawa upadłościowego, a proces może być kontynuowany z chwilą wyznaczenia syndyka.
Znaczenie uchwały dla kredytobiorców
Uchwała SN ma fundamentalne znaczenie dla konsumentów, którzy zawarli umowy kredytowe z bankami będącymi w upadłości. W praktyce oznacza to, że kredytobiorcy mogą kontynuować proces o ustalenie nieistnienia umowy kredytu, niezależnie od ogłoszenia upadłości banku. Tym samym uchwała chroni prawo konsumentów do skutecznego dochodzenia swoich roszczeń w sytuacjach, gdy umowa kredytu opiera się na nieuczciwych lub wadliwych zapisach.
Wpływ na praktykę sądową i prawo upadłościowe
Decyzja Sądu Najwyższego wpływa również na praktykę sądową, ułatwiając rozstrzyganie sporów konsumenckich w kontekście upadłości banków. Uchwała wskazuje, że prawo upadłościowe nie może być wykorzystywane jako narzędzie uniemożliwiające konsumentom dochodzenie ochrony prawnej w sprawach dotyczących ważności umów kredytowych. Sąd Najwyższy przypomniał, że celem prawa upadłościowego jest zabezpieczenie interesów wierzycieli, ale nie może ono ograniczać prawa konsumentów do ustalenia nieistnienia stosunku prawnego.
Podsumowanie
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2024 r. (III CZP 5/24) jasno określa, że ogłoszenie upadłości banku nie jest przeszkodą w prowadzeniu postępowania o ustalenie nieistnienia umowy kredytu. Postępowanie to nie dotyczy zgłoszenia wierzytelności do masy upadłości, a więc może być kontynuowane z udziałem syndyka. Orzeczenie to stanowi istotny krok w kierunku wzmocnienia pozycji konsumentów w sporach z bankami i zapewnia skuteczną ochronę prawną w przypadkach, gdy umowy kredytowe mogą być obarczone wadliwością prawną.