Zabezpieczenie roszczenia o ustalenie nieważności umowy kredytu – analiza przesłanek na podstawie wyroku TSUE w sprawie C-287/22

Zabezpieczenie roszczenia o ustalenie nieważności umowy kredytu - Kancelaria Prawna Beata Stryjewska Warszawa

Wprowadzenie

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z dnia 15 czerwca 2023 r. w sprawie C-287/22 (RJ przeciwko Getin Noble Bank S.A.) dostarcza istotnych wskazówek dotyczących możliwości zastosowania środków tymczasowych w sprawach o ustalenie nieważności umowy kredytu. Kluczowe w tym kontekście jest zabezpieczenie roszczenia poprzez zawieszenie obowiązku spłaty rat kredytu. Orzeczenie to ma znaczenie nie tylko dla ochrony praw konsumentów, lecz także dla kształtowania praktyki sądowej w krajach członkowskich UE.

Kontekst prawny i przedmiot sporu

Przedmiotem rozstrzygnięcia TSUE było pytanie prejudycjalne dotyczące interpretacji art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG o nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich. W polskim porządku prawnym sąd krajowy, orzekający w sprawie zabezpieczenia roszczenia, musi zbadać przesłanki prawdopodobieństwa roszczenia oraz interes prawny. W sprawie C-287/22 konsumenci złożyli wniosek o zawieszenie obowiązku spłaty rat kredytu indeksowanego do waluty obcej, twierdząc, że umowa zawiera nieuczciwe klauzule.

Przesłanki udzielenia zabezpieczenia

TSUE wskazał, że sąd krajowy powinien mieć możliwość zarządzenia odpowiednich środków tymczasowych, jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia pełnej skuteczności przyszłego orzeczenia. Warto przy tym podkreślić trzy kluczowe przesłanki:

  1. Prawdopodobieństwo roszczenia: Sąd powinien ocenić, czy istnieją wystarczające przesłanki wskazujące na prawdopodobieństwo unieważnienia umowy ze względu na nieuczciwe warunki. W analizowanej sprawie wskazano, że warunki indeksacji kredytu mogą być uznane za nieuczciwe.
  2. Interes prawny konsumenta: Brak zabezpieczenia może znacząco utrudnić lub wręcz uniemożliwić wykonanie ostatecznego orzeczenia. W tym przypadku TSUE podkreślił, że konieczność prowadzenia dodatkowych postępowań w celu odzyskania nadpłaconych rat sprzeciwia się zasadzie efektywnej ochrony konsumenta.
  3. Ryzyko pogorszenia sytuacji finansowej konsumenta: Kontynuowanie spłat w toku postępowania sądowego może doprowadzić do pogorszenia sytuacji majątkowej konsumenta. TSUE zwrócił uwagę, że banki mogą prowadzić egzekucję na podstawie umowy, która ostatecznie może zostać unieważniona, co w praktyce mogłoby narazić konsumenta na nieodwracalne straty.

Znaczenie wyroku TSUE dla praktyki sądowej

Wyrok C-287/22 zmienia optykę postrzegania interesu prawnego konsumentów w sprawach o zabezpieczenie roszczenia dotyczącego umów kredytowych zawierających nieuczciwe klauzule. Sąd krajowy, orzekając o środkach tymczasowych, musi uwzględnić zasadę skuteczności prawa unijnego oraz potrzebę ochrony interesów konsumenta przed nadmiernym obciążeniem finansowym.

Wnioski

Orzeczenie TSUE w sprawie C-287/22 jednoznacznie wskazuje, że odmowa udzielenia zabezpieczenia roszczenia w postaci zawieszenia spłaty rat kredytu może naruszać prawo unijne, gdyż ogranicza efektywność ochrony przewidzianej w dyrektywie 93/13/EWG. Polskie sądy powinny zatem uwzględniać orzecznictwo TSUE przy stosowaniu krajowych przepisów proceduralnych, aby zapewnić konsumentom realną możliwość obrony ich praw.

Praktyczne implikacje wyroku dla konsumentów i banków

Wyrok TSUE niesie istotne konsekwencje zarówno dla konsumentów, jak i instytucji finansowych. Konsumenci zyskują silniejsze narzędzie ochrony swoich praw, co ma kluczowe znaczenie w przypadku sporów dotyczących kredytów hipotecznych zawierających nieuczciwe klauzule walutowe. Dzięki możliwości zabezpieczenia roszczenia poprzez zawieszenie spłaty rat mogą uniknąć dalszego zadłużania się lub negatywnych konsekwencji finansowych w trakcie długotrwałego procesu sądowego. Zabezpieczenie to niweluje również ryzyko egzekucji na podstawie umowy, która ostatecznie może zostać uznana za nieważną.

Z drugiej strony, banki muszą liczyć się z możliwością zawieszania spłaty kredytu na czas trwania postępowania sądowego, co może wpłynąć na ich płynność finansową. Wyrok zmusza banki do większej ostrożności w formułowaniu umów kredytowych i eliminowania klauzul, które mogą być uznane za nieuczciwe. Jest to również sygnał, że instytucje finansowe nie mogą polegać jedynie na formalnym brzmieniu przepisów krajowych, jeśli przepisy te stoją w sprzeczności z zasadami skuteczności i ochrony konsumentów wynikającymi z prawa unijnego.

Rola sądów krajowych w świetle orzeczenia TSUE

Sądy krajowe, w tym polskie, są zobowiązane do stosowania wykładni prawa krajowego zgodnej z prawem unijnym, co oznacza konieczność uwzględniania standardów ochrony konsumentów wynikających z dyrektywy 93/13/EWG. TSUE wyraźnie wskazał, że krajowe przepisy proceduralne, które utrudniają konsumentom dochodzenie ich praw, powinny być interpretowane w sposób zapewniający skuteczność prawa unijnego. Oznacza to, że sądy powinny bardziej elastycznie podchodzić do oceny przesłanek zabezpieczenia roszczeń, zwłaszcza gdy brak takiego zabezpieczenia mógłby uniemożliwić pełne przywrócenie stanu prawnego i faktycznego konsumenta sprzed zawarcia nieuczciwej umowy.

Podsumowanie

Wyrok TSUE w sprawie C-287/22 stanowi ważny krok w kierunku wzmocnienia ochrony konsumentów w sporach dotyczących umów kredytowych zawierających nieuczciwe warunki. Trybunał jednoznacznie wskazał, że sądy krajowe muszą zapewnić skuteczne środki tymczasowe, gdy są one niezbędne do realizacji ochrony przewidzianej przez dyrektywę 93/13/EWG. Orzeczenie to nie tylko wzmacnia pozycję konsumentów w sporach z instytucjami finansowymi, lecz także przypomina o fundamentalnej roli zasady skuteczności prawa unijnego w krajowych porządkach prawnych. W rezultacie wyrok ten wymaga od polskich sądów bardziej wnikliwego badania przesłanek zabezpieczenia roszczeń, co może przyczynić się do bardziej sprawiedliwego i zrównoważonego rozstrzygania sporów konsumenckich.